Św. Mikołaj, fakty i mity

Dzisiaj kojarzy się większości ludzi jako ten, który w Świeta Bożego Narodzenia przynosi prezenty pod choinkę.

Jego postać jest wzorowana na Mikołaju z Miry, (gr. Άγιος Νικόλαος, łac. Sanctus Nicolaus), znanym mrównież jako Mikołaj z Bari – świętmy katolickim i prawosławnmy. Najstarsze przekazy o nim pochodzą z VI wieku. Według średniowiecznej hagiografii żył na przełomie III i IV wieku, był biskupem Miry w Licjii, uczestniczył w soborze nicejskim z 325 roku. Wsławił się cudami oraz pomocą biednym i potrzebującym. Przez wieki był ednym z najbardziej czczonych świętych na Zachodzie i Wschodzie. Największe jego sanktuarium znajduje się we włoskim Bari.

Tyle mówią podania, jednak historycy nie odnaleźli żadnego zapisu z III, IV czy nawet V wieku, który potwierdzałby istnienie takiej postaci. Nie wymieniono imienia Mikołaja w przekazach z soboru nicejskiego. Żadne z zachowanych źródeł sprzed VI wieku nie przekazało o Mikołaju nawet najkrótszej informacj. Wzmianki o świętym Mikołaju pojawiają się dopiero w wieku VI, ponad 200 lat po jego domniemanej śmierci, za panowania cesarza Justyniana. Od VI do drugiej połowy VIII wieku nie zapisano żadnych nowych informacji o Mikołaju. Z początkiem IX wieku w źródłach pojawia się coraz więcej postaci o imieniu Mikołaj, co świadczyć może o rosnącej popularności kultu świętego.

W pierwszej połowie IX wieku, w Konstantynopolu powstał najstarszy żywot, napisany przez archimandrytę Michała. W utworze tym autor podaje nowe informacje, które na trwale wejdą do legendy o świętym, między innymi to,że od dzieciństwa związane z nim były cudowne wydarzenia, już dorastając poświęcił pobożności, po śmierci rodziców rozdał cały odziedziczony majątek. Zwalczał pogaństwo – doprowadził między innymi do zburzenia świątyni Artemidy. Słynął z wielu cudów, dzięki którym pomagał bliźnim w potrzebie.
Drugim z kolei, niezwykle ważnym dla rozwoju legendy Mikołaja, był napisany w IX wieku żywot autorstwa Szymona Metafrastesa. W tym dziele Szymon połaczył utwór archimandryty Michała z utworem Vita archimandryty Mikołaja z VI wieku. Tak powstał nowyżywot Św. Mikołaja z dodatkiem wielu nowych szczegółów ubarwiających opowieści.
Kult świętego był tak popularny, że od XVI wieku w kalendarzach protestanckich zachowano przy 6 grudnia zapis o wspominaniu tego dnia Mikołaja.
Ostatecznie Sobór watykański IIzarządził rewizję kultu świętych w Kościele katolickim. Powołano komisję złożoną z teologów i historyków, która miała zaproponować usunięcie świąt tych postaci, których istnienia nie sposób było udowodnić. Papież Paweł VI zniósł święto 6 grudnia i postanowił, że tego dnia będzie obchodzone tzw.wspomnienie dowolne. Z kalendarza usunięto również średniowieczne teksty hagiograficzne poświęcone Mikołajowi. Zezwolono jedynie, aby wspomnienia pewnych świętych obchodzono według uznania i aby przywrócono ich kult, ograniczony do ich własnych krajów.

Reasumując pozostaje piękna legenda o człowieku, który nigdy nie istniał, a mimo tego dzisiaj w czasie świąt jego posłańcy dostarczają nam wyczekiwane prezenty.